بررسی تطبیقی دلایل صلح امام حسن(ع) در منابع روایی و تاریخی فریقین تا قرن هفتم / The causes of the Peace Treaty of Imam Hassan (AS) in the Narrative and Historical Sources of the Sunni and Shiite Up to the Seventh century; A Comparative Study

نوع مقاله : Original Article

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ اسلام، دانشگاه باقرالعلوم(ع) aliahmady1355@yahoo.com

2 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تربیت مدرس(نویسنده مسئول)/ k.roohi@modares.ac.ir

چکیده

صلح امام حسن(ع) با معاویه در سال چهلم هجری، یکی از مهم ترین وقایع صدر اسلام است که باعث تغییر مدل حکومت اسلامی، از خلافت به سلطنت شد. به همین جهت، مورخان و محدثان، این واقعه را مورد توجه خویش قرار داده اند و هر کدام، با توجه به رویکرد مذهبی و سیاسی خود، به نقل و تحلیل علل آن پرداخته اند. این مقاله، فلسفه صلح امام حسن(ع) با معاویه را با توجه به منابع سنی و شیعه، تا قرن هفتم مورد پژوهش قرار داده و پس از تحلیل انتقادی مستندات روایی و تاریخی این منابع، به این نتیجه دست یافته که نوع نگاه مورخان و محدثان سنی و شیعه، در بیان و تحلیل فلسفه این صلح، متفاوت است. برایند این تحقیق نشان می دهد هر دو گروه، حفظ مصالح مسلمانان را فلسفه اصلی پذیرش صلح از طرف امام حسن(ع) می دانند، اما هر کدام از مورخان و محدثان اهل سنت و شیعه، زمینه های گوناگونی را برای این دلیل اصلی، ذکر می کنند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


Ahmed b. Hanbel, Fedailu's-Sahabe, Tahkik: Vasiyullah Muhammed Abbas, Müessesetu'r-Risale, Beyrut 1983.
Ahmed b. Hanbel, Müsned, Tahkik: Şuayb el-Arnavut, Müessesetu'r-Risale, Beyrut 1421.
Belazurî, Ahmed b. Yahya, Ensabu'l-Eşraf, Tahkik: Süheyl Zekar ve Riyad Ziriklî, Birinci Baskı: Dâru'l-Fikr, Beyrut, 1417.
Buharî, Muhammed b. İsmail, Sahihu'l-Buharî, Ebu Suheyb el-Keremî'nin editörlüğünde, Dâru'd-Düveliyye, Riyad 1419.
Cuzekanî, Hüseyn b. İbrahim, el-Ebatil ve'l-Menakir ve's-Sıhah ve'l-Meşahir, Tahkik: Abdurrahman Ferivaî, Dâru'l-Samiî, Riyad 2002.
Dadaş Nejad, Mansur ve Tevhidîniya, Ruhullah, “Hadis-i Sulh-i İmam Hasan (a.s); Berresi ve Tahlil-i Pişguyi-i Resul-i Hoda (s.a.a) ez Sulh Miyan-i Do Guruh-i Bozorg-i Müselman”, Tarih-i Ferheng ve Temeddun-i İslamî, Beşinci Yıl, sayı 17, Kış 1393 (şemsi).
Dineverî, Ahmed b. Davud, el-Ahbaru't-Tıval, Tahkik: Abdulmun'im Amir, Başvuru: Cemaluddin Şeyyal, el-Radıyy, Kum 1368 (şemsi).
Ebu'l-Ferec Isfehanî, Ali, Mekatilu't-Tâlibîn, Tahkik: Seyyid Ahmed Sakar, Dâru'l-Ma'rife, Beyrut.
Eleme'l-Hüda, Ali b. Hüseyin, Tenzihu'l-Enbiya (a.s), Dâru'ş-Şerif el-Radıyy, Kum 1377 (şemsi).
Erbilî, Ali b. İsa, Keşfu'l-Ğumme fi Ma'rifeti'l-Eimme, Dâru'l-Adva, Beyrut 1405.
Hâkim Nişaburî, el-Müsterek ale's-Sahihayn, Tahkik: Mustafa Abdulkadir Ata, Birinci Baskı: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 1411.
Halebî, Ali Hasan, Mevsuatu'l-Ehadis ve'l-Âsâri'd-Daifa ve'l-Mevdua, Mektebetu'l-Mearif, Riyad 1419.
Hasibî, Hüseyin b. Hamdan, el-Hidayetu'l-Kübra, el-Belağ, Beyrut 1419.
Hatayî, Ahmed b. Muhammed, Mealimu's-Sünen, el-Matbaatu'l-İlmiyye, Haleb, 1932.
Hatib Bağdadî, Ahmed b. Ali, Tarihu Bağdad ev Medinetu's-Selam, Birinci Baskı: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 1417.
Hilalî, Selim b. Kays, Kitabu Selim b. Kays el-Hilalî, Tahkik: Muhammed Ensarî Zencanî Hoinî, Dâru'l-Hadi, Kum 1405.
Hilvanî, Hüseyin b. Muhammed, Nüzhetu'n-Nazır ve Tenbihu'l-Hatır, Tahkik: Medresetu'l-İmami'l-Mehdi (af), Kum 1408.
Hüseynî Hasan, Mevsuatu'l-Hasan ve'l-Hüseyin, Cem'iyyetu'l-Âl ve'l-Ashab, Kuveyt 1433.
Ibn Abdilberr, Yusuf, el-İstiab fi Ma'rifeti'l-Ashab, Tahkik: Ali Muhammed el-Becavî, Dâru'l-Ceyl, Beyrut 1412.
Ibn Asakir, Ali b. Hasan, Tarihu Medineti Dımeşk, Birinci Baskı: Dâru'l-Fikr, Beyrut 1415.
Ibn A'sem Kufî, Ahmed, el-Fütuh, Tahkik: Ali Şirî, Birinci Baskı: Dâru'l-Adva, Beyrut 1411.
Ibn Ebi'l-Hadid, Abdulhamid b. Hibetullah, Şerhu Nehci'l-Belağa, Birinci Baskı: Kitabhane-i Ayetullah Mer'eşî Necefî, Kum 1404.
Ibn Esir, Ali b. Muhammed, el-Kamil fi't-Tarih, Dâru Sadr- Dâru Beyrut, Beyrut 1385.
Ibn Esir, Ali b. Muhammed, Usdü'l-Ğabe fi Ma'rifeti's-Sahabe, Dâru'l-Fikr, Beyrut 1409.
Ibn Hayyun Mağribî, Nu'man b. Muhammed, Şerhu'l-Ahbar fi Fedaili'l-Eimmeti'l-Athar (a.s), Tahkik: Muhammed Hüseyin Celalî, Camia-i Müderrisin, Kum 1409.
Ibn Sa'd, el-Tabakatu'l-Kebir, Tahkik: Ali Muhammed Ömer, Mektebetu'l-Hanecî, Kahire 2001.
Ibn Şehrâşub Mazenderanî, Muhammed b. Ali, Menakıbu Âli Ebi Talib (a.s) Birinci Baskı: Allame, Kum 1379.
Ibn Şu'be Harranî, Hasan b. Ali, Tuhefu'l-Ukul, Tahkik: Ali Ekber Gaffarî, Camia-i Müderrisin-i Hovze-i İlmiyye-i Kum, Kum 1404.
Ibn Teymiyye, Ahmed b. Abdulhalim, Sual fi Muaviye b. Ebi Süfyan, Tahkik: Selahaddin l-Müncid, Dâru'l-Kitabi'l-Arabî, Beyrut 1979.
Ibn Teymiyye, Mecmuu Fetava, Cem ve Tertip: Abdurrahman Kasım, Mecmeu'l-Melik Fehd, Riyad 1995.
Ibn Teymiyye, Minhacu's-Sünnetu'n-Nebeviyye, Tahkik: Muhammed Reşad Salim, Birinci Baskı, 1406.
Ibnu'l-Arabî, Muhammed b. Abdullah, Ahkamu'l-Kur'an, Tahkik: Muhammed Abdulkadir Ata, Üçüncü Baskı: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 1424.
Mes'udî, Ali b. Hüseyin, İsbatu'l-Vasiyye, Üçüncü Baskı: Ensariyan, Kum 1426.
Müfid, Muhammed b. Muhammed, el-İrşad fi Ma'rifeti Hucecullah ale'l-İbad, Müessesetu Âli'l-Beyt (a.s), Kum 1413.
Saduk, Muhammed b. Ali, İlelu'ş-Şerayi', Kitabfuruşi-yi Daverî, Kum 1385.
Seyf b. Ömer, el-Fitne ve Vak'atu'l-Cemel, Tahkik: Ahmed Ratib Armuş, Dâru'n-Nefais, Beyrut 1391.
Suyutî, Abdurrahman, Tarihu'l-Hulefa, Tahkik: Muhammed Muhyiddin Abdulhamid, Birinci Baskı: el-Saade, Mısır 1371.
Taberanî, Süleyman b. Ahmed, el-Mu'cemu'l-Kebir, Tahkik: Hamdi Abdulmecid el-Selefî, İkinci Baskı: Mektebetu İbn Teymiyye, Kahire.
Taberî Âmulî Sağir, Muhammed b. Cerir, Delailu'l-Eimme, Bi'set, Kum 1413.
Taberî, Muhammed b. Cerir, Tarihu'l-Ümem ve'l-Müluk, Tahkik: Muhammed Ebu'l-Fadl İbrahim, İkinci Baskı, Dâru't-Turas, Beyrut 1387.
Tabersî, Ahmed b. Ali, el-İhticac alâ Ehli'l-Lucac, Birinci Baskı: Murtaza, Meşhed, 1403.
Tabersî, Fadl b. Hasan, İ'lamu'l-Vera bi-A'lami'l-Hüda, Üçüncü Baskı: İslamiyye, Tehran, 1390.
Tûsî, Ebu Ca'fer Muhammed b. Hasan, el-Emalî, Dâru's-Sekafe, Kum 1414.