Molla Sadrâ Epistemolojisi

Document Type : Original Article

Author

Bingöl Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi, İslam Felsefesi Anabilim Dalı

Abstract

Bu çalışmada Molla Sadrâ’nın bilgi teorisi incelenmektedir. Bilindiği üzere Sadrâ bilgi teorisini başta felsefî baş yapıtı olan Esfâru’l-Erbaa olmak üzere birçok eserinde ortaya koyar. Ancak biz onun Esfâr’da bilgi teorisi hakkında düşüncelerini ortaya koyarken takip ettiği yöntemi dikkate olarak konuyu ele aldık. Nitekim o bilgi teorisinde ilkin bilginin tanımlanması problemini ele alarak kendisinden önce İbn Sînâ, Sühreverdî, Ebu’l-Berekât el-Bağdâdî ve Fahreddîn er-Râzî’nin bilgi tanımlarını ortaya koyar. Bu tanımların hiç birini doğru kabul etmeyen Sadrâ, söz konusu bilgi tanımlarının her birini değerlendirerek onlara yönelik eleştirileri ortaya koyduktan sonra özgün bilgi tanımına yer verir. Bilgiyi, konumsal maddeden soyut olan varlıktan ibaret olarak tanımlayan filozof, bilgi için zorunlu-mümkün, fiilî-infiâlî, basît-mürekkeb ve huzûrî-husûlî olmak üzere farklı bilgi taksimlerini ortaya koyar. Bilgi teorisininde bilginin öznesinin kim olduğu problemini de ele alan Sadrâ, nefs teorisi bağlamında bilginin öznesine ilişkin düşüncelerini ortaya koyar. Sadrâ’nın bilginin nesnesi yani insanın neyi bilediği problemini ise varlık düşüncesi ile sıkı bir şekilde ele aldığı söylenebilir. Nitekim o, zihnî varlık düşüncesinden hareketle varlığın bir modalitesi olarak Kabul ettiği bilginin nesnesinin suret olduğu görüşündedir. Ancak o, özgün bir şekilde sureti haricî ve nefsânî/ilmî olmak üzere ikiye ayırarak bilgi konusu olan suretin haricî suret değil, nefsin kendi nezdinde var ettiği nefsânî suret olduğunu savunur. Sadrâ’nın bilgi teorisinin özgün yönlerinden birinin ittihâd olarak bilnen, bilen öznenin ve bilgiye konu olan nesnenin/suretin birliği olduğu söylenebilir. Nitekim filozof duyusal, hayalî, vehmî ve aklî olmak üzere ortaya koyduğu dört bilgi mertebesinin her birinde birliğin/ittihâdın gerçekleştiğini ayrıntılı bir şekilde ortaya koyar.
 

Keywords

Article Title [Persian]

معرفت شناسی از دیدگاه ملاصدرا

Author [Persian]

  • دکتر سعدی ییلماز
عضو هیأت علمی دانشگاه بین گُل
Abstract [Persian]

در اندیشه فلسفیِ ملاصدرا که سیستم فلسفیِ خاصی را تحت عنوانِ « حکمت متعالیه » طرح کرده است، هستی شناسی جایگاه ویژه ای را به خود اختصاص داده است. می توان گفت که اندیشه های اساسیِ این فیلسوف مثل بحث وحدت وجود ، اصالت وجود ، تشکیک وجود ، وجود ذهنی و حرکت جوهری سنگ بنایِ اندیشه هستی شناسی او را تشکیل می دهد. چنانچه  ملاصدرا ، دیدگاههای خود در مورد « آگاهی» را در یک ارتباط تنگاتنگ با دیدگاههایش در مورد « وجود » مطرح می کند و از این طریق، وجود و ماهیت آگاهی را حقیقتی واحد ارزیابی می کند. بر این اساس ، از عدم امکان تعریف آگاهی دفاع می کند و معتقد است که آگاهی یک حال نفسانی و وجدانی است و موجود زنده ای که قابلیت کسب آگاهی را دارد، حالت آگاهیِ خود را در ذات خود احساس می کند، بدون اینکه خطا یا اختلاطی رخ دهد.  ملاصدرا، در کتاب الاسفار الاربعه به جای اینکه دیدگاههای خود در مورد « آگاهی » را مستقیماً مطرح کند، دیدگاههای فلاسفه سَلَف خود مثل ابن سینا ، ابو البرکات البغدادی ، فخر الدین رازی و سهروردی در باره « آگاهی » را آورده و با وارد کردن انتقادات خود بر دیدگاههای آن ها نظراتِ خود را نیز طرح می کند. 
در این پژوهش که به منظور بررسیِ دیدگاههای معرفت شناسی ملاصدرا انجام می گیرد، به اندیشه هستی شناسیِ او و ابعاد مختلف آن که زیربنای اندیشه او را تشکیل می دهد، به طور خلاصه اشاره خواهیم کرد. در این ارتباط، باید نقش مهمی را که دیدگاههای فیلسوف در باره « وجود ذهنی » در شکل گیریِ اندیشه های او در باره « آگاهی » داشته است، روشن کنیم. لذا پرداختن به دیدگاههای او در موضوعِ « وجود ذهنی » اهمیت خواهد داشت. مسائل اساسی ای که وی در اندیشه معرفت شناسیِ خود روی آن ها تمرکز کرده است، عبارتند از : تعریف آگاهی ، منابع آن ، مراحل کسب آن ، محدودیت ها و انواع آن.
 

Keywords [Persian]

  • ملا صدرا
  • ادراک
  • اتحاد
  • نفس

Files

Share

How to cite

Statistics