Hikmet-i Müteâliye Kitabının Ontoloji Yönünden İncelemesi

Document Type : Original Article

Author

Uluslararası el-Mustafa Üniversitesi, Felsefe Anabilim Dalı

Abstract

Sadru'l-Müteellihin Şirazî açısından ontolojiden bahsedildiğinde pek çok soru insan zihnini meşgul etmektedir. Sadracı ontolojinin hangi temellere dayandığı, bu ontolojinin kategorilerinin neler olduğu, bu tür bir ontolojinin hangi yöntemi kullandığı, bu tür bir ontoloji ile bağlantılı meselelerin neler olduğu, bu bahislerin nasıl analiz edileceği, ontolojinin bu çeşidinin hangi hedef ve gayenin peşinde olduğu başlıca sorulardandır.
Fakat öyle anlaşılıyor ki bu sorulara cevap vermeden önce, gözönünde bulundurulmadığı ve cevabı verilmediği takdirde yukarıdaki mevzuları etkisi altına alacak çok daha önemli bir soru vardır. Araştırmacının zihnini odaklanmaya mecbur bırakan mesele, Molla Sadra'nın Hikmet-i Mütealiyesini ontolojik bir sistem görüp göremeyeceğimizdir. Acaba bu hükmî ve felsefî sistemin ontolojik, epistemolojik, aksiyolojik vs. dalları var mıdır ve onun ontolojik yönü, bu ekolün ayırt edici özelliklerinden biri olarak ele alınıp incelenebilir mi?
İslam'ın felsefe kültüründe hikemî ve felsefî sorunlar çevresinde araştırmaya girişen kişiler ve bu okulun üstatları ile öğrencileri arasında yerel İslamî mecrada şekillenen etkileşim, ortaya konan meselenin belirsizlik ve karmaşıklıktan uzak olmadığını göstermektedir.
Bu makalede yazarın iddiası, Hikmet-i Mütealiye'de ontolojik, epistemolojik, linguistik ve aksiyolojik muhtelif özelliklerin birbirinden ayırılmasının akademik düşüncede rağbet gören bir ayrıştırma olmadığı ve bir felsefî sistemde çeşitli paradigmaların içiçe girmesinden doğduğudur.
 

Keywords

Article Title [Persian]

هویت حکمت متعالیه، هویتی مستقل یا هویتی هستی‌شناسانه؟

Author [Persian]

  • دکتر رضا آذریان
عضو هیأت علمی جامعه المصطفی العالمیه
Abstract [Persian]

هنگامی که از هستی‌شناسی از منظر صدر المتألهین شیرازی سخن گفته می‌شود، سوالات بسیاری ذهن انسان را به خود مشغول می‌سازد. پرسش‌هایی نظیر اینکه هستی‌شناسی صدرایی بر چه بنیان‌هایی استوار است؟ مولفه‌های این هستی‌شناسی چیست؟ این نوع از هستی‌شناسی از چه روشی بهره می‌برد؟ مسائل مرتبط با این سنخ از هستی‌شناسی چیست و این مباحث چگونه تحلیل می‌شود؟ این‌گونه از وجود‌شناسی به دنبال چه هدف و غایتی است؟
اما به نظر می‌رسد قبل از پاسخگویی به این پرسش‌ها، سوال مهمتری وجود دارد که عدم توجه به این سوال و پاسخگویی به آن، موضوعات بالا را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد. مسأله‌ای که ذهن پژوهشگر را به تأمل واداشته این است که آیا حکمت متعالیه ملاصدرا را می‌توان یک نظام هستی‌شناختی دانست؟ آیا این نظام حکمی و فلسفی دارای شاخه‌های هستی‌شناختی، معرفت‌شناختی، ارزش‌شناختی و ... است و می‌توان جنبه هستی‌شناختی آن به مثابه یکی از حیثیت‌های این مکتب مورد دقت و مطالعه و گفتگو قرار داد؟
افرادی که در فرهنگ فلسفه اسلامی به مطالعه پیرامون مسائل حکمی و فلسفی می‌پردازند و تعاملاتی که میان استادان و شاگردان این مکتب در بستر بومی اسلامی شکل می‌گیرد، نمایان‌گر آن است که مسأله مطرح شده خالی از ابهام و پیچیدگی نیست.
ادعای نویسنده این پژوهش آن است که تفکیک میان حیثیت‌های مختلف هستی‌شناختی(Ontology)، معرفت‌شناختی(Epistemology)، زبان‌شناختی(linguistics) و ارزش‌شناختی(Axiology) در حکمت متعالیه در اندیشه آکادمیک و دانشگاهی، تفکیک شایسته‌ای نیست و از درهم‌آمیختگی پارادیم‌های مختلف در یک نظام فلسفی پرورش یافته است. چه بسا بتوان گفت که استفاده از این اصطلاحات در قلمروی حکمت اسلامی بدون توجه به معنی و محتوای شکل گرفته آن در فرهنگ فلسفی غربی است.

Keywords [Persian]

  • هستی‌شناختی
  • حکمت متعالیه
  • ملا صدرا

Files

Share

How to cite

Statistics