Allame Tabâtabâî'nin “Marifet-i Nefs” Öğretisini Okuma Sistematiğinin

Document Type : Original Article

Author

Ferdovsi Üniversitesi, İslami İlimler Fakültesi, Kur'an ve Hadis İlimleri Anabilim Dalı

Abstract

İnsanın tüm kapasitelerini aktif hale getirmek ve onu mümkün olan en yüksek basamağa ulaştırmak için İslam'ın en temel öğretilerinden biri, “marifet-i nefs” öğretisidir. Din araştırmacılarının çeşitli yaklaşımlar, bakış açıları ve yöntemlerle inceledikleri, birbirinden farklı ve kimi zaman da zıt okuma biçimleri ortaya koydukları bir öğretidir bu. Bu okuma biçimleri arasında, din araştırmaları sahasındaki seçkin konumu gözönünde bulundurulduğunda incelenmesinin önemi farkedilecek olan Allame Tabâtabâî'nin yaklaşımı da vardır. Bu çerçevede elinizdeki çalışmada, Allame Tabâtabâî'nin “marifet-i nefs”e ilişkin okuma biçimini tutarlı ve sistematik bir bütün formunda aktardıktan sonra değerlendirmeye geçeceğiz.
Bu araştırmanın ulaştığı sonuçlar itibariyle Allame Tabâtabâî'nin, bu dinî öğreti -yani vehbî (huzurî) ilahiyata erişmek için Allah'tan gayrısının kimliğini ve nefsin bağımlı nesne olduğunu gözlemlemenin lüzumu- ile ilgili yaklaşımını, “marifet-i nefs”ten bahsetmeyi “Kur'an-ı Kerim ayetleri” üzerine bina etme, “nakledilmiş hadisleri”i temel alarak açıklama, “marifet-i nefs” vakasına tarihsel, analitik ve uygulamalı bir bakış ortaya koyma, “marifetullah” ve “marifet-i nefs”in imkânını ispatlama, onun metamorfoza uğrayabileceğini reddetme, “kalp tasfiyesi”ne pratik yaklaşım ve “marifet-i nefs”e ulaşmak için “aklı meşgul eden düşüncelerin iptali”ne işaret, “marifet-i nefs”in “sosyal misyonlar”la çelişmediğine vurgu, “marifet-i nefs” öğretisine dair “operasyonel, rekabetçi bir model”e erişmek için çaba gibi özellikleri dikkate alarak “standart okuma” şeklinde tarif etmek mümkündür.

Keywords

Article Title [Persian]

تحلیل نظام مند قرائت علامه طباطبایی از آموزه «معرفت نفس»

Author [Persian]

  • دکتر سید محمد حسین دعائی
طلبه حوزه علمیه مشهد و دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه فردوسی مشهد
Abstract [Persian]

یکی از اساسی‌ترین آموزه‌های اسلامی برای فعال‌کردن همه ظرفیت‌های انسان و رساندن او به عالی‌ترین رتبه ممکن، آموزه «معرفت نفس» است؛ همان آموزه‌ای که «دین‌پژوهان» با رهیافت‌ها، رویکردها و روش‌های مختلفی به بررسی آن پرداخته و قرائت‌های گوناگون و بعضاً متضادی از آن ارائه کرده‌اند. از جمله این قرائت‌ها، قرائتِ «علامه طباطبایی» است که با توجه به موقعیت ممتاز ایشان در عرصه دین‌پژوهی می‌توان به اهمیت بررسی آن پی برد. بر همین اساس در تحقیق حاضر پس از گزارش قرائتِ «علامه طباطبایی» از آموزه «معرفت نفس» در قالب یک مجمومه منسجم و نظام‌مند، به ارزیابی آن پرداخته‌ایم. براساس نتائج حاصل از این تحقیق می‌توان قرائتِ «علامه طباطبایی» از این آموزه دینی (یعنی «لزوم شهود هویت بالغیر و عین الربطِ نفس برای رسیدن به خداشناسی حضوری») را با توجه به ویژگی‌هایی چون: ابتناء بحث از آموزه «معرفت نفس» بر «آیات قرآن کریم» و تبیین آن براساسِ «گزاره‌های نقلی»، ارائه یک نگاه تاریخی، تحلیلی، تطبیقی به جریانِ «معرفت نفس»، اثبات امکانِ «معرفة الله» و «معرفة النفس» و رد استحاله آن، اشاره به راهکار عملیِ «تصفیه قلب» و «نفی خواطر» برای رسیدن به «معرفت نفس»، تأکید بر عدم منافاتِ «معرفت نفس» با «رسالت‌های اجتماعی» و تلاش برای رسیدن به یک «مدل عملیاتی، رقابتی» از آموزه «معرفت نفس»، به‌عنوانِ «قرائت معیار» معرفی کرد
 

Keywords [Persian]

  • معرفت نفس
  • خودشناسی
  • علامه طباطبایی
  • حکمت متعالیه
  • عــرفان شیعی فقاهتی
  • دین‌پژوهی

Files

Share

How to cite

Statistics