Molla Sadrâ’da Vâcibü’l-Vücûd’un İspatında Burhan-ı Nefs

Document Type : Original Article

Author

Batman Üniversitesi, İslami İlimler Fakültesi, İslâm Felsefesi Anabilim Dalı

Abstract

İslam dünyasında Vâcibü’l-Vücûd’un varlığını ispatlayan birçok burhan zikredilmiştir. Bu burhanlardan biri pek bilinmeyen nefs burhanıdır. Bu burhanın tam olarak gelişmemiş formları Meşşâî filozoflar tarafından dile getirilmiş olsa da tam ve kâmil olarak ifadesini Sühreverdî’de bulmaktayız. Sühreverdî’den sonra ve onun etkisiyle Mîr Dâmâd başka bir nefs burhanı açıklar. İslam düşünce geleneğinde nefs vesilesiyle Vâcibü’l-Vücûd’un varlığını ispatlayan bir diğer filozof da Molla Sadrâ’dır. O, bu iki filozofun nefs burhanlarını benimsememiş ve Hikmet-i Müte’âliye ekolünün ilkeleri çerçevesinde yeni burhanlar dile getirmiştir. İlk burhanında nefsin kuvveden fiile yani heyûlânî akıldan bilfiil akla doğru hareket etmesini ikinci burhanında ise nefsin hudûsunu orta terim kılar. Mefatihü’l-Gayb adlı eserinde de bu iki burhanı birleştirir ve tek bir burhan olarak ifade eder. Molla Sadrâ, Allah’ın varlığını ispatlayan burhanları üç gruba ayırır ve nefs burhanının sıddıkîn burhanından sonra en önemli ve en üstün burhan olduğunu söyler. Molla Sadrâ’nın dillendirdiği nefs burhanlarının en önemli özelliği Allah’ın varlığını ispatlamakla beraber sıfatlarını ve fiillerini de ispatlamasıdır. Bu çalışmada Molla Sadrâ’nın nefs burhanı ile diğer nefs burhanlarının farkı ele alınacak ve Molla Sadrâ’nın bu burhan vesilesiyle Vâcibü’l-Vücûd’u ve sıfatlarını nasıl ispatladığı ve konu hakkında ne gibi yenilikler getirdiği açıklanacaktır.

Keywords

Article Title [Persian]

برهان نفس براثبات واجب الوجود در فلسفه ملا صدرا

Author [Persian]

  • دکتر سدات باران
عضو هیأت علمی دانشگاه باتمان
Abstract [Persian]

در جهان اسلام برهان‌های متعددی برای اثبات وجود واجب‌الوجود ذکر شده است. یکی از این برهان‌ها، برهان نفس است که کمتر شناخته شده است. گرچه اشکال ناقص این برهان توسط فلاسفه مشاء مطرح شده، اما شکل کامل و تمام آن در آثار سهروردی یافت می‌شود. پس از سهروردی و تحت تأثیر او، میر داماد برهان نفس دیگری را بیان می‌کند. در سنت فکری اسلامی، ملاصدرا نیز از جمله فیلسوفانی است که با استفاده از برهان نفس وجود واجب‌الوجود را اثبات کرده است. او برهان‌های دو فیلسوف پیشین را نپذیرفته و در چارچوب اصول حکمت متعالیه، برهان‌های نوینی ارائه داده است. در نخستین برهان خود، حرکت نفس را از قوّه به فعل، یعنی از عقل هیولانی به عقل بالفعل، بررسی می‌کند و در برهان دوم، حدوث نفس را به عنوان میانجی معرفی می‌کند. در کتاب «مفاتیح الغیب» این دو برهان را ترکیب کرده و به صورت برهانی واحد بیان می‌کند. ملاصدرا برهان‌های اثبات خدا را به سه گروه تقسیم می‌کند و برهان نفس را پس از برهان صدیقین، مهم‌ترین و برترین برهان می‌داند. ویژگی مهم برهان نفس در اندیشه ملاصدرا آن است که نه تنها وجود خدا را اثبات می‌کند بلکه صفات و افعال او را نیز اثبات می‌نماید. در این مقاله تفاوت برهان نفس ملاصدرا با دیگر برهان‌های نفس بررسی شده و چگونگی اثبات واجب‌الوجود و صفات او و نوآوری‌های وی در این زمینه توضیح داده خواهد شد.

Files

Share

How to cite

Statistics