Molla Sadrâ’nın İnsan Tasavvuru: Sınırları Aşan Varlık

ملاصدرا یکی از چهره هایِ مهم فلسفه اسلامی بعد از دوره کلاسیک است. او با تلفیقِ اندیشه های موجود در مکاتب فکریِ ما قبلِ خود، به تأسیس اندیشه ای که آن را حکمتِ متعالیه نامید ، پرداخت و در این سیستم فکری در خصوص مسائل متعددی مثل کیهان شناسی، معرفت شناسی، روانشناسی ، معاد شناسی و به ویژه مسائل مربوط به هستی شناسی رویکردهای خاص خود را مطرح کرده است.
 یکی از این رویکردها نیز ، اندیشه های او در باره ماهیت ، پیدایش و روند تکامل انسان است. تصور و دیدگاه در باره انسان که در سیستم فکریِ وجود محور جایگاه مهمی دارد، تصور و طرز فکری است که در دیدگاه ملا صدرا،  بر اساسِ تئوری هایِ تقدم هستی شناسانه وجود ( واجب الوجود )، ساختار درجه بندی شده هستی ( تشکیک الوجود ) و تئوریِ حرکت جوهری شکل گرفته ، معنی یافته و ویژگیِ خاصی به فلسفه او می دهد.
 ملاصدرا با قرار دادنِ وجود در مرکز هر چیز از این دیدگاه دفاع می کند که تمام تحلیل های فلسفی با وجود شروع شده و به وجود ختم می شوند بدین ترتیب، تصور و طرز فکر ملاصدرا در باره انسان نیز نمونه ای از فلسفه وجودیِ اوست. از نظر ملاصدرا جهان به مثابه یک وجودِ کلّ و تمام، مثل نَفس، موجودی زنده است. انسان که تمام حقایق هستی، حتی اسماء و صفات الهی را در خود حمل می کند، تنها موجودی است که ظرفیت این را دارد که به فراتر از جهان طبیعت پا بگذارد.
در تصور و دیدگاه ملاصدرا از انسان ، نکته مهمی که برجسته می شود، مسأله سیر از جهان به انسان و از انسان به جهان ، به عبارت دیگر سیر از آفاق به اَنفس و از اَنفس به آفاق است.  همچنین، تأکید او به تعامل بین جهان و انسان  و سیر کمالی انسان در بین مبدأ و معاد، قابل ملاحظه است. چنانچه اگر در آموزه های فلسفی او که در داخل یک مجموعه سیستماتیک در محتوایِ کتاب الاسفار الاربعه مطرح کرده است، دقت کنیم، می توانیم دریابیم که موضوع اصلیِ  فلسفه او ، مبنا سازی برای مقوله هویّت و تصویر سازی از روندِ کمال ِ نفسِ انسانی است.
پژوهش حاضر دیدگاه ملاصدرا را در باره انسان ، که در آثار او به ویژه در اسفار مطرح شده است، مورد بحث قرار می دهد.  همچنین تحلیل های هستی شناختی، مردم شناسانه و روان شناختیِ ملاصدرا در باره انسان مورد دقت قرار گرفته و جایگاه تصور انسان در سیستم فکریِ این فیلسوف تعیین خواهد شد. همچنین سازگاری یا عدم سازگاریِ این دیدگاهها با دیگر اندیشه های ملاصدرا مورد بررسی قرار خواهد گرفت.